دو اصل سوم و سی‌ام قانون اساسی بر آموزش رایگان در کشور تاکید دارد و بر اساس آنها دولت موظف است آموزش عالی رایگان را تعمیم دهد.
پروین طالبیان، گروه دانشگاه خبرگزاری آنا - دو اصل سوم و سی‌ام قانون اساسی بر آموزش رایگان در کشور تاکید دارد و بر اساس آنها دولت موظف است آموزش عالی رایگان را تعمیم دهد. با این وجود، آمارها نشان می‌دهد که ظرفیت آموزش عالی رایگان ثابت مانده و در مقابل ظرفیت آموزش عالی پولی رو به فزونی است تا جایی که نسبت آموزش عالی رایگان به پولی در سه مقطع کارشناسی،کارشناسی ارشد و دکتری به 15درصد رسیده است.
بسیاری از دانشجویان دوره‌های روزانه در مقاطع تحصیلی متخلف از وضعیت آموزشی و رفاهی در این دوره‌ها رضایت ندارند و می‌گویند که مثلا ما در دوره‌های مجانی آموزش عالی پذیرفته شده‌ایم در صورتی که هزینه کمی برای ادامه تحصیل در این دوره‌ها پرداخت نمی‌کنیم.
مریم که در دانشگاه امیرکبیر مهندسی پزشکی می‌خواند، می‌گوید: «من اهل شیرازم و لازم است که در اینجا خوابگاه دانشجویی بگیرم، برای اینکه بتوانم از این امکان استفاده کنم باید شهریه خوابگاه را نیز بپردازم.» او افزود: «پدرم بازنشسته است و یک حقوق بازنشستگی می‌گیرد، او علاوه بر اینکه باید هزینه رفت‌وآمد مرا به شیراز بدهد، باید ماهانه برای تامین هزینه خوابگاه و همچنین غذا پولی را به من بدهد تا فقط به حساب دانشگاه واریز کنم.»
همچنین امیر که دانشجوی حقوق در دانشگاه علامه طباطبایی است، با گله می‌گوید: «ما این همه زحمت می‌کشیم و در شرایط سخت درس می‌خوانیم تا بتوانیم در دانشگاه دولتی قبول شویم، آنوقت با آمدن به این دانشگاه‌ها می‌بینیم که در این دانشگاه‌ها نیز باید پول خوابگاه، غذا و همچنین اگر بیش از 8 ترم در دوره کارشناسی درسمان طول بکشید به عنوان نیمسال اضافی هم هزینه بیشتری به خوابگاه بپردازیم و هم اینکه پول ترم اضافی را باید بدهیم.»
اعتراض دانشجویان که محدود به این دو نفر هم نیست نشان می‌دهد که آنها نگران هزینه‌هایی هستند که در چند سال گذشته بر دانشجویان دانشگاه‌های دولتی هم تحمیل شده است.
افزایش 300 درصدی قیمت غذا از سال 90 تاکنون
هزینه خوابگاه در سال تحصیلی 95-96 برای هر دانشجوی مجرد بین 28 هزار تومان تا 97 هزار تومان و هر دانشجوی متاهل بین 79 هزار تومان تا 190 هزار تومان آب می‌خورد. همچنین هزینه غذا برای این دانشجویان بین 655 تومان تا 1290 تومان است. هزینه خوابگاه ماهانه و هزینه غذا برای هر پرس صبحانه، ناهار و شام است.
ناصر که دانشجوی دکتری مهندسی برق است می‌گوید ای کاش این همه پولی که پرداخت می‌کردیم هم خوابگاه خوب و هم غذای خوب نصیبمان می‌شد، متاسفانه اینگونه نیست.
یک حساب سرانگشتی از سال تحصیلی 89-90 نشان می‌دهد که هزینه خوابگاه‌ها 161 درصد و هزینه غذا 304 درصد گرانتر شده است. احمد مازنی نماینده تهران در این باره گفت: «در دو دهه گذشته بر خلاف آنچه که در اصل سی‌ام قانون اساسی وجود دارد، هم آموزش و پرورش و هم آموزش عالی به گرداب تامین بخشی از هزینه‌های آموزشی افتاده‌اند و با خلط مباحثی که درخصوصی‌سازی آموزش و ایفای وظایف رسمی دولت به عمل آمده است، ما ناظر افت کیفیت در مدارس دولتی و همچنین تحمیل هزینه‌های سنگین در آموزش عالی دولتی هستیم.»
و البته تفاوت دیگر در این نیست که برخلاف چند سال قبل این هزینه‌ها تا پایان دانشجویی و زمان تسویه باقی نمی‌مانند و دانشجویان به صورت‌های مختلف ناچار می‌شوند این هزینه‌ها را بپردازند.
اختصاص امکانات دانشگاه‌های دولتی به دانشجویان پولی
او باور دارد که تاسیس بدون ضابطه دانشگاه‌های دولتی هم در این امر تاثیرگذار بوده‌اند. مازنی می‌گوید: «متاسفانه امروز بدون ضوابط و محاسبه نیاز کشور به نیروی انسانی متخصص، در سراسر کشور دانشگاه‌های دولتی تاسیس شده‌اند و بدین ترتیب دائم بر‌مطالبات مالی خود از دولت‌ها می‌افزایند. از آنجائی که چون دولت‌ها نمی‌توانند پاسخگوی تامین این همه هزینه‌ها باشند، ناگزیر می‌شوند به دانشگاه‌های دولتی اجازه بدهند که بخشی از امکانات خودشان را، مصروف آموزش دانشجویان متقاضی‌ای کنند که به اصطلاح دانشجوی پولی نامیده می‌شوند و چون این درآمدها، در حساب‌های اختصاصی دانشگاه‌های دولتی قرار می‌گیرد باعث شده است که اصل رایگان بودن تحصیلات عالی در بخش دولتی زیر سوال برود و ظرفیت‌های خالی در اختیار دانشجویانی که پول می‌پردازند قرار گیرد. این امر سبب نابسامانی‌های مالی، بی‌عدالتی‌های آموزشی و تبعیض‌های ویرانگر شده است.»
در این زمینه حمیده زرآبادی، نماینده مردم قزوین در تهران نیز با او هم هم‌نظر است و می‌گوید: «باید برای امکانات رفاهی آموزش عالی رایگان تدبیری اندیشیده شود تا دانشجویانی که مایل نیستند پول بپردازند و یا اساسا ندارند ولی برای درس خواندن زحمت زیادی متحمل شده‌اند به معنای واقعی بتوانند رایگان درس بخوانند.»
او می‌افزاید: « البته این رایگان بودن امکانات رفاهی نباید به قیمت کم گذاشتن در این امکانات تمام شود، یعنی باید ترتیبی اتخاذ شود که اگر دانشگاه‌ها ناچارند برای تامین بخشی از هزینه خود از محل خوابگاه‌ها و غذا درآمد داشته باشند، بخشی از خوابگاه و همچنین غذا رایگان در اختیار دانشجویان باشد، چراکه در اصول قانون اساسی به این موضوع اشاره شده است که آموزش باید رایگان باشد.»
هزینه سنوات تحصیلی
نگرانی دیگری که دانشجویان دوره‌های روزانه دارند این است که اگر تحصیلشان در مقاطع مختلف بیشتر از سالهای تعریف شده طول بکشند ناچارند بر اساس ضوابط دانشگاه هزینه بدهند. این روند از سال 93 آغاز شد تا اینکه سال گذشته وزارت علوم به جمع‌بندی نهایی رسید و اعلام کرد مدت مجاز تحصیلی برای دانشجویان مقاطع کارشناسی 8 ترم، برای دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد 4 ترم و برای دانشجویان مقطع دکتری 8 ترم است و امری که در آیین‌نامه آموزشی تحت عنوان آموزش رایگان مطرح می‌شود مربوط به دانشجویانی است که در بازه زمانی مذکور به تحصیل خود پایان می‌دهند.
بر اساس اعلام وزارت علوم؛ ممکن است یک دانشجو در بستر قانونی بیش از سقف مجاز را صرف تحصیلات کند. اگر این موضوع به دلیل عوامل خارج از اختیار دانشجو باشد برای مثال استاد راهنما تشخیص دهد که مدت تحصیل دانشجویی باید بیش از حد قانونی باشد، هزینه نباید از سوی دانشجو پرداخت شود اما اگر عواملی در طولانی‌تر شدن مدت تحصیل دانشجویان دخیل باشد که در اختیار خود فرد است، هزینه تحصیل باید از سوی خود دانشجو پرداخت شود. همچنین هزینه سنوات از سوی هیات امنای هر دانشگاه تعیین می‌شود.
با وجود این که دانشجویان در نیم‌سال‌های اضافی ناگزیر به پرداخت هزینه تحصیل می‌شوند باید برای اقامت در خوابگاه‌ها نیز پول بیشتری بدهند. چرا که در سال تحصیلی جاری هزینه خوابگاه دانشجویان مجرد و متاهلی که سنوات مجاز آنها به پایان رسیده است از 56 هزار تومان تا 390 هزار تومان است.
به نظر می‌رسد که آموزش عالی رایگان همچنان در چالش رایگان بودن یا نبودن گرفتار است. در صورتی که در اصل‌ها سوم و سی‌ام قانون اساسی آمده است: «دولت جمهوری اسلامی ایران موظف است برای نیل به اهداف مذکور در اصل دوم، همه امکانات خود را برای امور آموزش و پرورش و تربیت بدنی رایگان برای همه در تمام سطوح و تسهیل و تعمیم آموزش عالی به کار برد.» و «دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سر حد خودکفایی کشور به طور رایگان گسترش دهد.»
آنگونه که در این اصول آمده نه تنها تحصیل برای همه سطوح باید رایگان باشد بلکه باید این آموزش رایگان گسترش داده شود. هرچند که همچنان عده‌ای این اصل را تنها برای آموزش‌های عمومی و تا قبل از دانشگاه تفسیر می‌کنند. با همه این‌ها دانشگاه‌های دولتی هم در همه این سال‌ها به دلیل محدودیت‌های مالی به جای گسترش آموزش رایگان وارد رقابت با دانشگاه‌های غیردولتی شده‌اند و دوره‌های نوبت دوم خود را بیش از گذشته گسترش داده‌اند.
در طول سالهای تحصیلی گذشته و جاری همواره دانشجویان به پولی شدن آموزش اعتراض کرده‌اند. در سال تحصیلی جاری نیز دانشجویان بسیاری از دانشگاه‌ها نظیر صنعتی امیرکبیر، تهران، صنعتی شریف، تربیت مدرس و... برای اعتراض به روند آموزش رایگان تجمع و اعتراض کردند. اعتراض آنها تحمیل هزینه‌های گزاف در تامین خوابگاه، غذا و سنوات اضافی بود. مطالبه‌ای که نه تنها همچنان بی‌جواب مانده است بلکه بر هزینه‌های رفاهی و تحصیلی دانشجویان در دوره‌های با عنوان روزانه و رایگان افزوده می‌شود.
پشتیبانی بنیاد آموزشی پژوهشی ساما
مجری تخصصی منابع آزمون دکتری سراسری و آزاد